Ten niepozorny zielony owoc w kuchni ma swoje miejsce. Choć trzeba się natrudzić przy jego zbiorach, bo owoców bronią zazwyczaj łodygi obficie pokryte kolcami, warto podjąć wyzwanie. I to nie koniecznie po to, by delektować się nim na surowo, ale po to, by poddać go kulinarnej obróbce. Doskonale bowiem nadaje się wyrobu dżemów, galaretek, kompotów, a także – za sprawą dużej zawartości pektyny – wina. Niezależnie od formy, jaką przybierze agrest w spiżarni, duża zawartość witaminy C sprawia, że w okresie jesienno-zimowym będzie cennym wspomagaczem układu odpornościowego.

Arbuz, bywa nazywany także kawonem. Kojarzymy go z zieloną skórką i czerwonym miąższem, ale wypada wiedzieć, że jego miąższ może przybierać kolor pomarańczowy, biały i żółty. Arbuz jest jednym z ulubionych owoców w sezonie letnim. Cennym nie tylko ze względu na orzeźwiające właściwości, ale także ze względu na dużą zawartość witaminy C, żelaza i potasu. Doskonale sprawdza się jako dodatek do lekkich sałatek, koktajli czy deserów. Choć warto nadmienić, że w kuchni azjatyckiej spotykać go można w wersji smażonej. Może zatem warto uruchomić wyobraźnię i eksperymentować?

Choć niewielu zdaje sobie z tego sprawę – jest bliską kuzynką jarzębiny. W Rosji nazywana wręcz „czarną jarzębiną”. I to dość dobrze znaną – zarówno zielarzom, jak i znawcom kuchni. W Polskiej kuchni wydaje się trochę niedoceniana. Być może przez to, że najlepiej smakuje po przetworzeniu. Kojarzymy ją pod postacią soku i nalewki. Równie okazale prezentuje się jako dodatek do dżemów np. z jabłek, gruszek czy śliwek, które dzięki niej zyskują wyraźną barwę i smak.

Prawidłowa botaniczna nazwa tej rośliny brzmi niezbyt apetycznie: psianka podłużna. Nic więc dziwnego, że zwykle zwana jest właśnie bakłażanem lub oberżyną. Uważana za afrodyzjak, z czym wiąże się inna jej nazwa: gruszka miłosna. Bakłażany wszechobecne są w kuchni krajów basenu Morza Śródziemnego (np. Włochy czy Grecja), stanowią też ważny element jadłospisu mieszańców uboższych regionów, jak Indie czy Afryka subsaharyjska.

Bób, dziko występujący w północnej Afryce i Iranie, uprawiany jest w wielu krajach świata. W starożytnym Egipcie odgrywał rolę kultową jako „pokarm umarłych”, dziś jest popularnym warzywem sezonowym. Choć zwykle spożywamy go w najprostszej formie, ugotowany z solą i masłem, warto pokusić się o eksperyment i potraktować bób jako dodatek, łącząc go np. z boczkiem czy miętą.

Boćwinę łatwo pomylić z botwiną lub botwinką – to jednak dwie zupełnie różne sprawy. Boćwina to inna nazwa buraka liściastego, mianem botwiny określamy zaś młode liści i bulwy bardziej u nas powszechnego buraka ćwikłowego. Boćwinę, w zależności od tego, czy występuje w formie liściastej czy łodygowej, przygotowujemy w sposób zbliżony do szpinaku lub do szparagów. Idealnie nadaje się do sałatek i zup, zwłaszcza chłodników.

Właściwa jej nazwa to borówka amerykańska. Od kilku lat robi karierę jako ozdoba polskich ogrodów. Krzaki borówki amerykańskiej są okazałe, podobnie jak owoce. W smaku są mięsiste, ale delikatnie kwaskowate. Ma to swoje uzasadnienie, bo magazynują spore dawki witaminy C. Znane są także z dobroczynnego wpływu na wzrok oraz z właściwości oczyszczania organizmu z toksyn. W kuchni na surowo doskonale smakują jako dodatek do słodkich deserów i ciast. Ale warto pokusić się o przerobienie borówek na dżemy i soki, które – zwłaszcza zimą – wspomagać mogą nasz system odpornościowy.

Brokuł, zwany też kapustą szparagową, choć może nie wygląda, stanowi odmianę zwykłej kapusty warzywnej, a wywodzi się prawdopodobnie z Cypru. Choć dla wielu anemiczne, rozgotowane i przez to wyblakłe różyczki brokułu stanowią traumatyczne wspomnienie ze stołówek, warto dać im szansę – świetnie łączą się z przyprawami kuchni orientalnej czy sosami na bazie śmietany i sera.

To jeden z tych owoców, które biją rekordy popularności, niezależnie od formy podania. Zwłaszcza, że tych form, w jakich brzoskwinia gości w kuchni jest naprawdę wiele. Słodkie, orzeźwiające, mięsiste owoce chętnie spożywamy na surowo, ale równie chętnie sięgniemy po ciasta z brzoskwiniami, sałatki, dżemy i syropy. Brzoskwinia to jeden z tych owoców, które nigdy się nie nudzą, otwierają bowiem pole do kulinarnych eksperymentów, doskonale komponując się z potrawami o kwaskowatym, czy ostrym smaku.

Buraki stanowią jedno z najpopularniejszych warzyw w Polsce – przede wszystkim jako podstawowy składnik barszczu oraz tarte, podawane jako dodatek do potraw. O burakach po raz pierwszy wspomina dokument ze starożytnej Babilonii, dziś uprawiane są masowo na całym świecie. Obok tradycyjnej ćwikły z chrzanem polecamy pieczenie buraków tak, by zachowały jędrność, z dodatkiem soli, miodu i octu balsamicznego.

Bardzo popularna u nas cebula – należąca do rodziny roślin czosnkowatych – znajduje liczne zastosowania kulinarne. Surowa stanowi wyostrzający smak dodatek do sałatek, opaloną nad ogniem dodajemy do gotującego się rosołu, a przesmażona na maśle i połączona z białym winem oraz bulionem daje pożywną i aromatyczną zupę cebulową. Warto korzystać także z naturalnej słodyczy cebuli, karmelizując ją.

Dymka to obiegowa nazwa młodej cebuli, o niewykształconych w pełni bulwach, zwykle przeznaczonej do sadzenia. Spożywa się zarówno cebulową część korzeniową, jak i szczypior. Dymka często występuje w kuchni dalekowschodniej, np. w zupach czy makaronach. Może też doskonale zbudować smak sosu na bazie jogurtu.

Chrzan to rodzaj byliny z gatunku kapustowatych. Jego korzenie charakteryzują się niezwykłe intensywnym, ostrym zapachem i smakiem, w związku z czym starty chrzan używany jest w kuchni jako przyprawa. Choć zwykle kupujemy już przetworzony chrzan, warto pokusić się o starcie go samemu – różnica w świeżości smaku jest znacząca!

Jej nazwa w tym brzmieniu wywodzi się z języka włoskiego. To właśnie we Włoszech powstała najpopularniejsza dziś na świecie odmiana tej dyniowatej rośliny, choć jednocześnie w niektórych częściach Polski funkcjonuje pod nazwą kabaczek. Cukinia ma w gastronomii szerokie zastosowanie – jest świetna z grilla, stanowi doskonały dodatek do zapiekanek oraz potraw duszonych.

To jeden z tych owoców, którymi – w wersji surowej – możemy cieszyć się tylko sezonowo, w wersji przetworzonej na szczęście cały rok. Po niewielkie owoce czereśni wspinać się trzeba na wyżyny drzew. Jak najbardziej warto, bo przynoszą radość konsumowane prosto z drzewa, a zamknięte w słoiczkach w postaci kompotów, galaretek czy dżemów – przywołają wspomnienie lata jesienią i zimą. Coraz częściej czereśnie zaczęły gościć także w sałatkach – ich słodki smak idealnie skomponuje się ze smakiem ostrej rukoli, czy sera.

Czosnek pochodzi z Azji i towarzyszy ludzkości już od pięciu tysiącleci – malowidło przedstawiające główkę czosnku można znaleźć w piramidzie Cheopsa. Czosnek dzięki zdecydowanemu, ostremu smakowi i aromatowi stanowi doskonałą bazę wielu potraw i jest szeroko stosowany w wielu kuchniach świata – od Półwyspu Iberyjskiego po bratnie Czechy, gdzie zjemy tradycyjną zupę czosnkową.

Zgodnie z botanicznym nazewnictwem, dynie są jagodami roślin należących do rodziny dyniowatych – rekordowa dynia ważyła 765 kilogramów, co jak na jagodę jest wynikiem imponującym. Dynie kojarzą się z jesienią oraz – za sprawą amerykańskiej popkultury – świętem Halloween. Rzeczywiście, rozgrzewająca zupa-krem z dyni z dodatkiem gałki muszkatołowej i chili świetnie rozgrzewa zimą, ale z dyni powstaje też np. świetny farsz do włoskich pierożków. Doskonałym dodatkiem do potraw jest także dynia w lekko słodkiej zalewie octowej.

Odmiana fasoli występująca w dwóch wariantach – zielono- i żółtostrączkowym. Tradycyjnie podaje się ją ugotowaną z zasmażoną na maśle bułką tartą, ale można też przyrządzać fasolkę szparagową np. na patelni, smażąc wstępnie na oliwie, a potem podduszając. Generalnie zasada jest jedna – fasolki nie powinno się przegotowywać, najlepiej smakuje chrupka i jędrna, przyrządzona al dente.

Zwany też koprem włoskim fenkuł należy do rodziny selerowatych, choć z selerem nie ma wiele wspólnego. Jego bulwy mają intensywnie anyżkowy smak i zapach. Fenkuł wzbogaci smak bulionu i zupy rybnej, a drobno posiekany z sokiem cytryny i oliwą będzie świetną lekką sałatką.

Groszek zielony to nic innego jak niedojrzałe strączki grochu zwyczajnego. Świeży najlepiej smakuje na surowo, jako przekąska. Najbardziej słodki będzie ten jedzony bezpośrednio po zerwaniu z krzaka – po zerwaniu cukier zaczyna zamieniać się w skrobię, więc groszek kupowany na straganie smakuje już inaczej. Zielony groszek stanowi zwykle dodatek do sałatek, ale warto zrobić z niego także odświeżające puree, np. z dodatkiem mięty i kolendry.

Gruszki należą do jednych z najsłodszych owoców. Spożywamy je na surowo, bądź przetworzone i w każdej z wersji smakują wyśmienicie. Soczyste, słodkie, o delikatnym miąższu nadają się doskonale do przygotowania dżemów, syropów, soków. Są doskonałym źródłem cennego dla naszego organizmu błonnika – już 1 gruszka dostarcza prawie połowę dziennego zapotrzebowania na ten składnik. Ale ze względu na dużą kaloryczność nie powinny w zbyt dużych ilościach gościć w menu osób na diecie. Natomiast w kuchni warto po nie sięgać często – doskonale bowiem smakują w deserach, ciastach, sałatkach.

Jabłonie to najpopularniejsze w naszym kraju drzewa owocowe. Drzewa jabłoni doskonale czują się w naszym klimacie i okazale zdobią polskie ogrody. Szczególnie cenne są jednak ze względu na owoce – jabłka. Choć większość z odmian dojrzewa na przełomie października i listopada, są odmiany jabłek, którymi możemy się cieszyć już z początkiem lipca. Do takich należy bez wątpienia papierówka. Owoce papierówek są średniej wielkości, o żółtej lub biało-żółtej skórce. Miąższ jest kruchy, lekko kwaskowaty. Z końcem sierpnia pojawiają się antonówki o twardym miąższu i soczystym kwaśnym smaku. Wczesne odmiany jabłek najlepiej sprawdzają się przetworzone – jako dodatek do słodkich ciast, składnik orzeźwiających kompotów, ale także jako dodatek do mięs.

Drobniutkie, ciemnofioletowe, bądź ciemnogranatowe owoce, o lekko kwaskowym smaku lubi chyba każdy. Najchętniej delektujemy się nimi na surowo, ale także w postaci przetworzonej smakują wyśmienicie przywodząc na myśl wspomnienie wakacji. Doskonale nadają się na soki, galaretki i dżemy. Intensywnie czerwony sok z czarnych jagód stosowany jest między innymi do barwienia win.

W Polsce rozróżnia się kilkadziesiąt gatunków jeżyn. Wszystkie jednak charakteryzują podobne owoce – niewielkie, mięsiste, ciemnofioletowe lub czarne. Choć wyglądem zbliżone do malin, to ciężko uznać je za ich konkurencję. W smaku niezwykle soczyste, słodkie i aromatyczne – najczęściej spożywamy na surowo. Doskonale sprawdzają się w postaci przetworzonej – w formie win, nalewek, soków, galaretek czy dżemów. Należy jednak zwrócić uwagę na szybki proces fermentacji jeżyn.

Kalafior to odmiana kapusty, blisko spokrewniona z brokułem. Kalafior podczas gotowania wydziela bardzo intensywny i nieprzyjemny zapach, ale przykrość ta blednie w obliczu jego wyraźnego smaku i lekkiej, chrupkiej struktury – pod warunkiem, że go nie przegotujemy. Kalafiora drobno posiekanego można jeść na surowo, a różyczki zamiast ugotować w wodzie, udusić, np. w sosie pomidorowym.

Warzywo z rodziny kapustowatych, wyjątkowo cenne pod względem zdrowotnym – kalarepa zawiera m.in.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, miedź, fosfor, chlor, jod, karoteny, witaminy: B1, B2, B6, C oraz kwas foliowy. Co ciekawe, do jedzenia nadają się także liście młodej kalarepy. Kalarepa jest pyszna do chrupania na surowo, jest też niezastąpiona w surówkach i może stanowić składnik zupy-kremu.

Najbardziej popularna roślina z rodziny kapustowatych – kapusta głowiasta – stanowi niezastąpiony składnik tradycyjnej kuchni polskiej: bez niej nie byłoby bigosu czy gołąbków. Często jest kiszona – drobno poszatkowana kapusta kiszona, duszona z odrobiną wody i tłuszczu to podstawa wielu dań bazujących na kapuście.

Ta roślina należąca do rodziny astrowatych to warzywo niezwykle popularne w kuchni śródziemnomorskiej. W Polsce od jakiegoś czasu dostępne są serca karczochów w zalewie z oliwy, od niedawna także świeże karczochy, z wyglądu przypominające nieco szyszkę. Z takim karczochem jest nieco zabawy – po ugotowaniu należy obrać go z listków, z których wysysa się mięsistą podstawę. Następnie, by dostać się serca karczocha, usunąć musimy ostre, kłujące „włoski” kwiatostanu.

Roślina ta należy do rodziny wiechlinowatych i wywodzi się z Ameryki Południowej, gdzie pełni rolę podstawowego zboża – według wierzeń Majów pierwsi ludzie zostali ulepieni przez bogów z ciasta kukurydzianego. Z kukurydzy robi się mąkę, a ugotowane kolby i ziarna stanowią element wielu tradycyjnych dań z tamtej części świata.

W zależności od odmiany maliny mogą być białe, żółte, czerwone, purpurowe, ciemnoczerwone, a nawet czarne. Niewiele jest owoców, które cieszą się popularnością tak jak malina. Lubią ją dorośli, uwielbiają dzieci i chętnie zajadają świeżutkie owoce wprost z krzewów, bądź też w formie przetworzonej. Kiedy już postanowimy przystąpić do produkcji soku malinowego, nalewki, syropu, galaretki, czy dżemu pamiętajmy o odpowiednim postępowaniu z malinami. Zbierać należy je ostrożnie do płytkiego naczynia i w miarę możliwości jak najszybciej przetworzyć. Naprawdę warto podjąć się zapełnienia spiżarni słoiczkami z malinami, które zwłaszcza zimą będą cennym źródłem witaminy C chroniącej nasz organizm przed przeziębieniem i grypą.

Marchew należy do rodziny selerowatych. W Polsce uprawiana jest na dużą skalę, jest też pospolicie spotykana jako roślina rosnąca dziko. Marchew jest niezwykle wszechstronna kulinarnie – surowa, tarta to jedna z najpopularniejszych polskich surówek, stanowi niezbędny składnik mieszanki warzyw na rosół, może być też smażona na maśle i podawana jako dodatek. Dżem z marchwi jest jednym z narodowych przysmaków Portugalczyków.

Trudno o jedną, spójną definicję melona. Ma on bowiem wiele kształtów, kolorów i smaków. Jedno jest pewne – nieważne na jaką wersję melona trafimy, na pewno będzie zaskakująco smaczna. Najbardziej słodkie melony przypominają w smaku miód, inne z kolei bardziej orzeźwiają, przypominając smakiem ananasa. Najbardziej znane z kulinarnych wcieleń melona to oczywiście duet z szynką parmeńską. Mając melona w kuchni warto jednak rozbudzić kulinarną wyobraźnię i postawić na małe eksperymenty, np. podając melona z rukolą i czerwonym pieprzem.

Aż do XVIII wieku morele uważano za rodzaj brzoskwini. Są słodkie, smaczne i bardzo zdrowe. 150 g surowych moreli pokrywa dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę A. Niestety morele są bardzo delikatne, więc warto je jeść od razu po zerwaniu z drzewa. Doskonale natomiast nadają się do przetwarzania, zwłaszcza w towarzystwie aromatycznych przypraw, jak: wanilia, kardamon, cynamon, imbir, szafran, rozmaryn, werbena cytrynowa, a nawet lawenda. Suszone morele, poza tym, iż stanowią dietetyczną przekąskę, dodaje się też często do wytrawnych potraw z mięsem, np. marokańskich czy tunezyjskich tadżinów.

Zwana także pieprzowcem papryka należy do rodziny psiankowatych i wywodzi się z Ameryki Centralnej i Południowej, choć obecnie występuje na całym świecie. Wiele różnorodnych gatunków papryki różni się kształtem i przede wszystkim smakiem. Za ostrość papryki odpowiada substancja zwana kapsaicyną – im jej więcej, tym bardziej pikantna jest papryka.

Pietruszka jest rośliną korzeniową z rodziny selerowatych. W kuchni zastosowanie znajdują zarówno jej korzenie, jak i natka. Korzeń pojawia się w rosole i tradycyjnej sałatce majonezowej, można też robić z niego puree. Natka to tradycyjny dodatek do zup i innych potraw, może też służyć jako samodzielna baza lekkiej sałatki.

Pomidory wywodzą się z Ameryki Południowej i należą do rodziny psiankowatych. Obecnie są szeroko rozpowszechnione na całym świecie i stosowane w różnorodnych potrawach. Świeże owoce pomidora to podstawa sałatek – greckiej, caprese, polskiej z octem spirytusowym, używane są także jako baza licznych sosów.

Pory należą do rodziny czosnkowatych. Tradycyjnie pory dodaje się do rosołu, mogą jednak służyć za podstawę pożywnej zupy porowej, przyrządzanej podobnie jak cebulowa: przesmażone na maśle pory dodaje się do bulionu. Pory szeroko wykorzystywane są także w kuchni francuskiej, a w Hiszpanii młode pory przyrządza się na grillu.

Ogrodową uprawę porzeczek zaczęto na przełomie XV i XVI wieku. W ogrodach spotykamy się z odmianą czarną, czerwoną, białą i żółtą. Owoce są drobne, zebrane w kiście. W smaku są słodkie, ale lekko cierpkie. Co ciekawe, porzeczki zawierają 3-4 razy więcej witaminy C niż cytryna, dlatego warto zadbać o ich obecność w spiżarni. Późną jesienią i zimą będą stanowić doskonałą broń w walce z przeziębieniem, czy grypą.

Niepozorne, maleńkie, czerwone owoce poziomki rosną na niewielkich krzaczkach tuż przy ziemi. Warto się po nie schylić, bowiem wynagrodzą trud słodkim smakiem i niezwykłym aromatem. Odmiana ogrodowa poziomek nieco różni się od leśnych – przede wszystkim wielkością, ale też mniej intensywnym aromatem. Tym bardziej, że w drobnych owocach kryje się moc silnych przeciwutleniaczy, które usuwają z naszego organizmu wolne rodniki, zmniejszając ryzyko nowotworów oraz spowalniając procesy starzenia organizmu. Według zielarzy, szczególnie latem, cenne są ze względu na swoje właściwości orzeźwiające i gaszące pragnienie.

Ta wywodząca się z języka włoskiego nazwa rozpowszechniła się szerzej, niż jej polski odpowiednik, rokieta (czy też rokietta) – bo też w Polsce rukola jednoznacznie kojarzy się z kuchnią włoską. Jej wyrazisty, lekko orzechowy, pikantny smak wzbogaca sałatki, ale rukola jest też doskonałym dodatkiem do wołowego carpaccio czy pizzy.

Roślina korzeniowa z rodziny selerowatych, uprawiana od ponad 2000 lat. Seler jest jednym z tradycyjnych składników „jarzynki” służącej do gotowania wywaru rosołowego, jest także – dzięki lekko słodkiemu posmakowi – doskonałym warzywem do przygotowania puree. Seler ma właściwości korzystne dla zdrowia i pojawia się jako składnik diety oczyszczającej.

Śliwka węgierka znana jest z wielu odmian. Najpopularniejsza w Polsce to węgierka zwykła. Owocuje nawet do końca października. Charakteryzuje ją owalny kształt oraz brązowo-fioletowa skórka, pokryta białawym nalotem. Miąższ ma złoto-żółty kolor, jest soczysty, jędrny i dobrze odchodzi od pestki. Węgierka zwykła nadaje się do bezpośredniego spożycia, suszenia oraz przetwórstwa. Powstają z niej doskonałe desery owocowe, dżemy, powidła i kompoty. Marynowane węgierki idealnie komponują się z mięsem.

Roślina z rodziny czosnkowatych, szeroko rozpowszechniona na całej kuli ziemskiej. Bardzo dobrze komponuje się z potrawami na bazie jajek, rybami oraz nabiałem – jak jogurt, serek wiejski czy ser biały.

Szpinak jest rośliną z rodziny kosmowatych, ale przede wszystkim dawnym postrachem szkolnych stołówek. Rozgotowana, mdła breja, w postaci której zwykle serwowano to niedoceniane warzywo to nie jest szczyt możliwości szpinaku. Sekret polega na tym, by go nie rozgotowywać – umyty szpinak wystarczy wrzucić na patelnię z oliwą i dusić przez kilka minut, aż stanie miękki. Młode liście można spożywać na surowo w sałatce.

Najczęściej dzielimy je na białe, czerwone, ciemnofioletowe, czarne bądź zielone, kuliste lub owalne, małe bądź duże, pestkowe lub bezpestkowe, słodkie bądź lekko kwaskowate. Tymczasem odmian winorośli jest blisko 8000 tysięcy. Nic dziwnego, skoro winogrona uznaje się za najstarszą roślinę uprawianą przez człowieka. Od tysięcy lat niezmiennie pozostają i smaczne i zdrowe, zarówno świeże, jak i przetworzone. W niewielkich owocach mieści się potężna dawka potasu, fosforu i wapnia. Ponadto łatwo przyswajana glukoza i fruktoza, kwasy organiczne, przeciwutleniacze oraz witamina A i witaminy z grupy B. Ze sfermentowanych winogron powstaje wino, a zasuszone winogrona to nic innego jak dobrze znane rodzynki, które nie tracą swoich cennych właściwości.

Ziemniaki, czyli bylina z rodziny psiankowatych, wywodzą się z Andów, gdzie udomowiono je już 8000 lat temu. Trafiły do Europy w XVI wieku, a obecnie są jednym z podstawowych produktów spożywczych na świecie – mieszkaniec ziemi zjada przeciętnie 33 kilogramy ziemniaków rocznie. Dlatego warto ziemniaczaną dietę urozmaicić o mniej typowe sposoby ich podania – zamiast zwykłych tłuczonych kartofli zrobić kremowe puree ze śmietanką, masłem i gałką muszkatołową albo ziemniaczaną zapiekankę gratin pod beszamelem.