Choć niewielu zdaje sobie z tego sprawę – jest bliską kuzynką jarzębiny. W Rosji nazywana wręcz „czarną jarzębiną”. I to dość dobrze znaną – zarówno zielarzom, jak i znawcom kuchni. W Polskiej kuchni wydaje się trochę niedoceniana. Być może przez to, że najlepiej smakuje po przetworzeniu. Kojarzymy ją pod postacią soku i nalewki. Równie okazale prezentuje się jako dodatek do dżemów np. z jabłek, gruszek czy śliwek, które dzięki niej zyskują wyraźną barwę i smak.

Prawidłowa botaniczna nazwa tej rośliny brzmi niezbyt apetycznie: psianka podłużna. Nic więc dziwnego, że zwykle zwana jest właśnie bakłażanem lub oberżyną. Uważana za afrodyzjak, z czym wiąże się inna jej nazwa: gruszka miłosna. Bakłażany wszechobecne są w kuchni krajów basenu Morza Śródziemnego (np. Włochy czy Grecja), stanowią też ważny element jadłospisu mieszańców uboższych regionów, jak Indie czy Afryka subsaharyjska.

Boćwinę łatwo pomylić z botwiną lub botwinką – to jednak dwie zupełnie różne sprawy. Boćwina to inna nazwa buraka liściastego, mianem botwiny określamy zaś młode liści i bulwy bardziej u nas powszechnego buraka ćwikłowego. Boćwinę, w zależności od tego, czy występuje w formie liściastej czy łodygowej, przygotowujemy w sposób zbliżony do szpinaku lub do szparagów. Idealnie nadaje się do sałatek i zup, zwłaszcza chłodników.

Właściwa jej nazwa to borówka amerykańska. Od kilku lat robi karierę jako ozdoba polskich ogrodów. Krzaki borówki amerykańskiej są okazałe, podobnie jak owoce. W smaku są mięsiste, ale delikatnie kwaskowate. Ma to swoje uzasadnienie, bo magazynują spore dawki witaminy C. Znane są także z dobroczynnego wpływu na wzrok oraz z właściwości oczyszczania organizmu z toksyn. W kuchni na surowo doskonale smakują jako dodatek do słodkich deserów i ciast. Ale warto pokusić się o przerobienie borówek na dżemy i soki, które – zwłaszcza zimą – wspomagać mogą nasz system odpornościowy.

Brokuł, zwany też kapustą szparagową, choć może nie wygląda, stanowi odmianę zwykłej kapusty warzywnej, a wywodzi się prawdopodobnie z Cypru. Choć dla wielu anemiczne, rozgotowane i przez to wyblakłe różyczki brokułu stanowią traumatyczne wspomnienie ze stołówek, warto dać im szansę – świetnie łączą się z przyprawami kuchni orientalnej czy sosami na bazie śmietany i sera.

To jeden z tych owoców, które biją rekordy popularności, niezależnie od formy podania. Zwłaszcza, że tych form, w jakich brzoskwinia gości w kuchni jest naprawdę wiele. Słodkie, orzeźwiające, mięsiste owoce chętnie spożywamy na surowo, ale równie chętnie sięgniemy po ciasta z brzoskwiniami, sałatki, dżemy i syropy. Brzoskwinia to jeden z tych owoców, które nigdy się nie nudzą, otwierają bowiem pole do kulinarnych eksperymentów, doskonale komponując się z potrawami o kwaskowatym, czy ostrym smaku.

Buraki stanowią jedno z najpopularniejszych warzyw w Polsce – przede wszystkim jako podstawowy składnik barszczu oraz tarte, podawane jako dodatek do potraw. O burakach po raz pierwszy wspomina dokument ze starożytnej Babilonii, dziś uprawiane są masowo na całym świecie. Obok tradycyjnej ćwikły z chrzanem polecamy pieczenie buraków tak, by zachowały jędrność, z dodatkiem soli, miodu i octu balsamicznego.

Bardzo popularna u nas cebula – należąca do rodziny roślin czosnkowatych – znajduje liczne zastosowania kulinarne. Surowa stanowi wyostrzający smak dodatek do sałatek, opaloną nad ogniem dodajemy do gotującego się rosołu, a przesmażona na maśle i połączona z białym winem oraz bulionem daje pożywną i aromatyczną zupę cebulową. Warto korzystać także z naturalnej słodyczy cebuli, karmelizując ją.

Chrzan to rodzaj byliny z gatunku kapustowatych. Jego korzenie charakteryzują się niezwykłe intensywnym, ostrym zapachem i smakiem, w związku z czym starty chrzan używany jest w kuchni jako przyprawa. Choć zwykle kupujemy już przetworzony chrzan, warto pokusić się o starcie go samemu – różnica w świeżości smaku jest znacząca!

Jej nazwa w tym brzmieniu wywodzi się z języka włoskiego. To właśnie we Włoszech powstała najpopularniejsza dziś na świecie odmiana tej dyniowatej rośliny, choć jednocześnie w niektórych częściach Polski funkcjonuje pod nazwą kabaczek. Cukinia ma w gastronomii szerokie zastosowanie – jest świetna z grilla, stanowi doskonały dodatek do zapiekanek oraz potraw duszonych.

Cykoria blisko spokrewniona jest z kwiatami – należy bowiem do rodziny astrowatych. Wykorzystywana jest jako składnik kawy zbożowej oraz składnik sałatek. Charakterystyczny, łódeczkowaty kształt liści czyni je idealnymi do faszerowania i następnie serwowania jako tzw. finger food – przekąska, którą możemy zjeść na stojąco, bez użycia noża czy widelca.

Zgodnie z botanicznym nazewnictwem, dynie są jagodami roślin należących do rodziny dyniowatych – rekordowa dynia ważyła 765 kilogramów, co jak na jagodę jest wynikiem imponującym. Dynie kojarzą się z jesienią oraz – za sprawą amerykańskiej popkultury – świętem Halloween. Rzeczywiście, rozgrzewająca zupa-krem z dyni z dodatkiem gałki muszkatołowej i chili świetnie rozgrzewa zimą, ale z dyni powstaje też np. świetny farsz do włoskich pierożków. Doskonałym dodatkiem do potraw jest także dynia w lekko słodkiej zalewie octowej.

Odmiana fasoli występująca w dwóch wariantach – zielono- i żółtostrączkowym. Tradycyjnie podaje się ją ugotowaną z zasmażoną na maśle bułką tartą, ale można też przyrządzać fasolkę szparagową np. na patelni, smażąc wstępnie na oliwie, a potem podduszając. Generalnie zasada jest jedna – fasolki nie powinno się przegotowywać, najlepiej smakuje chrupka i jędrna, przyrządzona al dente.

Zwany też koprem włoskim fenkuł należy do rodziny selerowatych, choć z selerem nie ma wiele wspólnego. Jego bulwy mają intensywnie anyżkowy smak i zapach. Fenkuł wzbogaci smak bulionu i zupy rybnej, a drobno posiekany z sokiem cytryny i oliwą będzie świetną lekką sałatką.

Gruszki należą do jednych z najsłodszych owoców. Spożywamy je na surowo, bądź przetworzone i w każdej z wersji smakują wyśmienicie. Soczyste, słodkie, o delikatnym miąższu nadają się doskonale do przygotowania dżemów, syropów, soków. Są doskonałym źródłem cennego dla naszego organizmu błonnika – już 1 gruszka dostarcza prawie połowę dziennego zapotrzebowania na ten składnik. Ale ze względu na dużą kaloryczność nie powinny w zbyt dużych ilościach gościć w menu osób na diecie. Natomiast w kuchni warto po nie sięgać często – doskonale bowiem smakują w deserach, ciastach, sałatkach.

Koniec września rozpoczyna prawdziwy festiwal jabłek. Na rynku pojawiają się w wielu rodzajach, kolorach, smakach. Warto zatem wiedzieć, które wybrać do spożycia na surowo, a które przetworzyć. Lobo – kruche, kwaskowate, mało aromatyczne, idealnie nadają się do jedzenia na surowo oraz do przygotowania musów. Cortland – soczyste, słodkie, aromatyczne – doskonałe do jedzenia na surowo, ale także jako dodatek do mięs i sałatek. Gloster – chrupiące, słodko-kwaśne, o subtelnym aromacie, sprawdzą się w sałatkach owocowych oraz ciastach. Ligol – soczyste, lekko słodkie, aromatyczne, idealne do spożycia na surowo oraz jako dodatek do sałatek i mięs, ale nie nadają się na przetwory. Malinówka – soczyste, słodkie, aromatyczne, doskonałe do bezpośredniego spożycia oraz na kompoty. Szampion – soczyste, o gruszkowym aromacie, idealne do bezpośredniego spożycia, ale także przetwarzania na musy, dżemy, konfitury, kompoty. Szara reneta – soczyste, winne, o lekko korzennym aromacie, doskonałe do przetworów, mięs oraz np. zakwaszania barszczu. Mekintosz – twarde, soczyste, słodko-kwaśne, w smaku doskonałe na surowo oraz do wyrobu soków, kompotów i musów. Landsberska – twarde, soczyste, o winnym aromacie, idealne do mięs, zwłaszcza drobiu oraz do wyrobu soków, win i nalewek.

Jabłonie to najpopularniejsze w naszym kraju drzewa owocowe. Drzewa jabłoni doskonale czują się w naszym klimacie i okazale zdobią polskie ogrody. Szczególnie cenne są jednak ze względu na owoce – jabłka. Choć większość z odmian dojrzewa na przełomie października i listopada, są odmiany jabłek, którymi możemy się cieszyć już z początkiem lipca. Do takich należy bez wątpienia papierówka. Owoce papierówek są średniej wielkości, o żółtej lub biało-żółtej skórce. Miąższ jest kruchy, lekko kwaskowaty. Z końcem sierpnia pojawiają się antonówki o twardym miąższu i soczystym kwaśnym smaku. Wczesne odmiany jabłek najlepiej sprawdzają się przetworzone – jako dodatek do słodkich ciast, składnik orzeźwiających kompotów, ale także jako dodatek do mięs.

Kalafior to odmiana kapusty, blisko spokrewniona z brokułem. Kalafior podczas gotowania wydziela bardzo intensywny i nieprzyjemny zapach, ale przykrość ta blednie w obliczu jego wyraźnego smaku i lekkiej, chrupkiej struktury – pod warunkiem, że go nie przegotujemy. Kalafiora drobno posiekanego można jeść na surowo, a różyczki zamiast ugotować w wodzie, udusić, np. w sosie pomidorowym.

Warzywo z rodziny kapustowatych, wyjątkowo cenne pod względem zdrowotnym – kalarepa zawiera m.in.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, miedź, fosfor, chlor, jod, karoteny, witaminy: B1, B2, B6, C oraz kwas foliowy. Co ciekawe, do jedzenia nadają się także liście młodej kalarepy. Kalarepa jest pyszna do chrupania na surowo, jest też niezastąpiona w surówkach i może stanowić składnik zupy-kremu.

Najbardziej popularna roślina z rodziny kapustowatych – kapusta głowiasta – stanowi niezastąpiony składnik tradycyjnej kuchni polskiej: bez niej nie byłoby bigosu czy gołąbków. Często jest kiszona – drobno poszatkowana kapusta kiszona, duszona z odrobiną wody i tłuszczu to podstawa wielu dań bazujących na kapuście.

Ta roślina należąca do rodziny astrowatych to warzywo niezwykle popularne w kuchni śródziemnomorskiej. W Polsce od jakiegoś czasu dostępne są serca karczochów w zalewie z oliwy, od niedawna także świeże karczochy, z wyglądu przypominające nieco szyszkę. Z takim karczochem jest nieco zabawy – po ugotowaniu należy obrać go z listków, z których wysysa się mięsistą podstawę. Następnie, by dostać się serca karczocha, usunąć musimy ostre, kłujące „włoski” kwiatostanu.

Roślina ta należy do rodziny wiechlinowatych i wywodzi się z Ameryki Południowej, gdzie pełni rolę podstawowego zboża – według wierzeń Majów pierwsi ludzie zostali ulepieni przez bogów z ciasta kukurydzianego. Z kukurydzy robi się mąkę, a ugotowane kolby i ziarna stanowią element wielu tradycyjnych dań z tamtej części świata.

W zależności od odmiany maliny mogą być białe, żółte, czerwone, purpurowe, ciemnoczerwone, a nawet czarne. Niewiele jest owoców, które cieszą się popularnością tak jak malina. Lubią ją dorośli, uwielbiają dzieci i chętnie zajadają świeżutkie owoce wprost z krzewów, bądź też w formie przetworzonej. Kiedy już postanowimy przystąpić do produkcji soku malinowego, nalewki, syropu, galaretki, czy dżemu pamiętajmy o odpowiednim postępowaniu z malinami. Zbierać należy je ostrożnie do płytkiego naczynia i w miarę możliwości jak najszybciej przetworzyć. Naprawdę warto podjąć się zapełnienia spiżarni słoiczkami z malinami, które zwłaszcza zimą będą cennym źródłem witaminy C chroniącej nasz organizm przed przeziębieniem i grypą.

Marchew należy do rodziny selerowatych. W Polsce uprawiana jest na dużą skalę, jest też pospolicie spotykana jako roślina rosnąca dziko. Marchew jest niezwykle wszechstronna kulinarnie – surowa, tarta to jedna z najpopularniejszych polskich surówek, stanowi niezbędny składnik mieszanki warzyw na rosół, może być też smażona na maśle i podawana jako dodatek. Dżem z marchwi jest jednym z narodowych przysmaków Portugalczyków.

Trudno o jedną, spójną definicję melona. Ma on bowiem wiele kształtów, kolorów i smaków. Jedno jest pewne – nieważne na jaką wersję melona trafimy, na pewno będzie zaskakująco smaczna. Najbardziej słodkie melony przypominają w smaku miód, inne z kolei bardziej orzeźwiają, przypominając smakiem ananasa. Najbardziej znane z kulinarnych wcieleń melona to oczywiście duet z szynką parmeńską. Mając melona w kuchni warto jednak rozbudzić kulinarną wyobraźnię i postawić na małe eksperymenty, np. podając melona z rukolą i czerwonym pieprzem.

To, co zwykliśmy uważać za owoc, jest zwane nasieniem. Nasienie opakowane jest przez naturę w twardą łupinkę. Niewielkie orzechy to zdrowa bomba kaloryczna – ponad połowę orzecha stanowi bowiem tłuszcz. Co ciekawe, już 3 orzechy pokrywają dzienne zapotrzebowanie na kwasy Omega-3 – niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W skład orzecha wchodzi także wysokowartościowe białko, którego jest ok. 10%, cenny dla pracy mózgu fosfor oraz żelazo, potas, magnez i cynk. Jak najczęściej orzechy powinny zatem stanowić dodatek do codziennego menu – zarówno w formie zdrowej przekąski, jak też w sałatkach, czy deserach.

Orzechy włoskie, podobnie jak laskowe, z zewnątrz chronione są twardą łupinką, zaś dodatkowo w środku także delikatną żółtawą skórką. Jeśli jednak chodzi o skład są bogatsze od orzechów laskowych, zwłaszcza w kontekście zawartości składników mineralnych. Zbiera się je jesienią, ale prawidłowo przechowywane służą w kuchni przez cały rok nadając smak przygotowanym z ich udziałem potrawom. Ze względu na dużą zawartość tłuszczu powinny być chronione przed wysychaniem czy jełczeniem. Idealnym rozwiązaniem będzie przechowywanie ich w puszce, bądź słoiku, w zaciemnionym, chłodnym miejscu. W kuchni można je wykorzystywać na wiele sposobów – także pod postacią produkowanego z orzechów oleju. Sprawdzają się jako dodatek do sałatek, deserów, ryb, czy w formie przystawki na desce serów.

Zwana także pieprzowcem papryka należy do rodziny psiankowatych i wywodzi się z Ameryki Centralnej i Południowej, choć obecnie występuje na całym świecie. Wiele różnorodnych gatunków papryki różni się kształtem i przede wszystkim smakiem. Za ostrość papryki odpowiada substancja zwana kapsaicyną – im jej więcej, tym bardziej pikantna jest papryka.

Pietruszka jest rośliną korzeniową z rodziny selerowatych. W kuchni zastosowanie znajdują zarówno jej korzenie, jak i natka. Korzeń pojawia się w rosole i tradycyjnej sałatce majonezowej, można też robić z niego puree. Natka to tradycyjny dodatek do zup i innych potraw, może też służyć jako samodzielna baza lekkiej sałatki.

Pigwa jest gatunkiem rośliny z rodziny różowatych pochodzącą z obszarów Azji i Afryki. Owoce żółtego koloru przypominają kształtem gruszkę, ale w odróżnieniu od niej są bardzo kwaśne, suche i cierpkie. Z tego powodu nazywana jest często „polską cytryną” i tę, z powodzeniem zastępuje w herbacie. Pigwa jest dobrym źródłem witaminy C. W swoim składzie zawiera również pektyny, żelazo, miedź, bor, nikiel, glin, mangan, kwasy organiczne i olejki eteryczne. Świetnie nadaje się do powideł, syropów, dżemów, kompotów i farszów. Używa się jej również przy produkcji win, likierów oraz nalewek zwanych „pigwówką”.

Pomidory wywodzą się z Ameryki Południowej i należą do rodziny psiankowatych. Obecnie są szeroko rozpowszechnione na całym świecie i stosowane w różnorodnych potrawach. Świeże owoce pomidora to podstawa sałatek – greckiej, caprese, polskiej z octem spirytusowym, używane są także jako baza licznych sosów.

Pory należą do rodziny czosnkowatych. Tradycyjnie pory dodaje się do rosołu, mogą jednak służyć za podstawę pożywnej zupy porowej, przyrządzanej podobnie jak cebulowa: przesmażone na maśle pory dodaje się do bulionu. Pory szeroko wykorzystywane są także w kuchni francuskiej, a w Hiszpanii młode pory przyrządza się na grillu.

Ta wywodząca się z języka włoskiego nazwa rozpowszechniła się szerzej, niż jej polski odpowiednik, rokieta (czy też rokietta) – bo też w Polsce rukola jednoznacznie kojarzy się z kuchnią włoską. Jej wyrazisty, lekko orzechowy, pikantny smak wzbogaca sałatki, ale rukola jest też doskonałym dodatkiem do wołowego carpaccio czy pizzy.

Roślina korzeniowa z rodziny selerowatych, uprawiana od ponad 2000 lat. Seler jest jednym z tradycyjnych składników „jarzynki” służącej do gotowania wywaru rosołowego, jest także – dzięki lekko słodkiemu posmakowi – doskonałym warzywem do przygotowania puree. Seler ma właściwości korzystne dla zdrowia i pojawia się jako składnik diety oczyszczającej.

Śliwka węgierka znana jest z wielu odmian. Najpopularniejsza w Polsce to węgierka zwykła. Owocuje nawet do końca października. Charakteryzuje ją owalny kształt oraz brązowo-fioletowa skórka, pokryta białawym nalotem. Miąższ ma złoto-żółty kolor, jest soczysty, jędrny i dobrze odchodzi od pestki. Węgierka zwykła nadaje się do bezpośredniego spożycia, suszenia oraz przetwórstwa. Powstają z niej doskonałe desery owocowe, dżemy, powidła i kompoty. Marynowane węgierki idealnie komponują się z mięsem.

Roślina z rodziny czosnkowatych, szeroko rozpowszechniona na całej kuli ziemskiej. Bardzo dobrze komponuje się z potrawami na bazie jajek, rybami oraz nabiałem – jak jogurt, serek wiejski czy ser biały.

Szpinak jest rośliną z rodziny kosmowatych, ale przede wszystkim dawnym postrachem szkolnych stołówek. Rozgotowana, mdła breja, w postaci której zwykle serwowano to niedoceniane warzywo to nie jest szczyt możliwości szpinaku. Sekret polega na tym, by go nie rozgotowywać – umyty szpinak wystarczy wrzucić na patelnię z oliwą i dusić przez kilka minut, aż stanie miękki. Młode liście można spożywać na surowo w sałatce.

Najczęściej dzielimy je na białe, czerwone, ciemnofioletowe, czarne bądź zielone, kuliste lub owalne, małe bądź duże, pestkowe lub bezpestkowe, słodkie bądź lekko kwaskowate. Tymczasem odmian winorośli jest blisko 8000 tysięcy. Nic dziwnego, skoro winogrona uznaje się za najstarszą roślinę uprawianą przez człowieka. Od tysięcy lat niezmiennie pozostają i smaczne i zdrowe, zarówno świeże, jak i przetworzone. W niewielkich owocach mieści się potężna dawka potasu, fosforu i wapnia. Ponadto łatwo przyswajana glukoza i fruktoza, kwasy organiczne, przeciwutleniacze oraz witamina A i witaminy z grupy B. Ze sfermentowanych winogron powstaje wino, a zasuszone winogrona to nic innego jak dobrze znane rodzynki, które nie tracą swoich cennych właściwości.

Ziemniaki, czyli bylina z rodziny psiankowatych, wywodzą się z Andów, gdzie udomowiono je już 8000 lat temu. Trafiły do Europy w XVI wieku, a obecnie są jednym z podstawowych produktów spożywczych na świecie – mieszkaniec ziemi zjada przeciętnie 33 kilogramy ziemniaków rocznie. Dlatego warto ziemniaczaną dietę urozmaicić o mniej typowe sposoby ich podania – zamiast zwykłych tłuczonych kartofli zrobić kremowe puree ze śmietanką, masłem i gałką muszkatołową albo ziemniaczaną zapiekankę gratin pod beszamelem.

Żurawina to ciągle jedna z tych tajemniczych roślin, których niezwykłe właściwości ciągle odkrywamy. Owoce są małe, intensywnie czerwone, kwaśne po rozgryzieniu. To sprawia, że częściej wolimy ją już przetworzoną, bowiem w sokach, konfiturach czy kompotach smakuje wybornie. Odnajdzie się doskonale w towarzystwie serów, mięs, jako składnik sałatek, czy deserów. Warto po nią sięgać jak najczęściej, bo w małych owocach kryje się witaminowa bomba.